Okluzija i odnosi među čeljustima u okluziji
Pri zatvorenim ustima zubi jedne čeljusti dolaze u kontakt sa zubima iz suprotne čeljusti dovodeći ih u određeni prostorni odnos. Istovremeni kontakt svih zuba jedne čeljusti sa zubima suprotne čeljusti naziva se okluzija, a u normalnim uslovima svaki zub gornje čeljusti dodiruje odgovarajući zub donje čeljusti i zub koji se nalazi neposredno iza njega. Na primjer, gornji očnjak dodiruje donji očnjak i prvi pretkutnjak. Za donje zube vrijedi obratno: svaki donji zub dolazi u kontakt s odgovarajućim zubom gornje čeljusti i zubom koji se nalazi neposredno ispred njega. Dakle, svaki zub pri okluziji dolazi u kontakt s dva zuba suprotne čeljusti. Izuzetak od ovog pravila su gornji umnjaci koji dolaze u kontakt samo s donjim umnjacima i donji središnji sjekutići koji u okluziji dodiruju samo gornje središnje sjekutiće. Ovakva okluzija i pripadajući odnos čeljusti nazivaju se Angle klasa I, prema autoru koji je uveo ovu klasifikaciju.
Osim ovog idealnog odnosa čeljusti, zubi mogu biti postavljeni tako da je donja čeljust pomaknuta prema naprijed ili nazad od „neutralnog“ položaja. Odnos u kojem je pri okluziji donja čeljust pomaknuta prema nazad u odnosu na gornju naziva se Angle klasa II, a pomak donje čeljusti prema naprijed pripada Angle klasi III. Ova odstupanja u prošlosti su se smatrala anomalijama koje je potrebno ispravljati ortodontskom terapijom, ali u novije vrijeme se na njih gleda kao na normalne varijacije koje ne zahtijevaju terapiju pod uslovom da nisu praćene nekom drugom anomalijom. Klasa II često prati prognatiju. Ova anomalija uzrokovana je neskladom dimenzija gornje i donje čeljusti – donja čeljust je relativno manja u odnosu na gornju zbog čega je položena više straga, dok je gornja čeljust izbačena naprijed. Odnosi zuba najčešće prate pomake čeljusti pa su oni u klasi II, tj. donji zubi su pomaknuti unazad u odnosu na normalan položaj. Prognatija uzrokuje promjenu proporcija lica – izbačena gornja čeljust i uvučena donja daju karakterističan konveksan profil donje trećine licaIsto tako klasa III često prati progeniju. To je anomalija kod koje je donja čeljust relativno veća u odnosu na gornju. Uzrok tome može biti veća donja čeljust pri normalnim dimenzijama gornje, ili je pak donja čeljust normalnih dimenzija, a gornja je smanjena. U oba slučaja rezultat je isti – donja čeljust je izbačena u odnosu na gornju, a donji zubi su pomaknuti prema naprijed, Kod vrlo izražene progenije može biti prisutan i obrnuti preklop – odnos zubi pri kojemu se donji sjekutići nalaze ispred gornjih (u normalnoj okluziji je obrnuto – gornji sjekutići dolaze ispred donjih). Zbog prevelike donje čeljusti u odnosu na gornju, brada i donja usnica su pomaknuti prema naprijed, a donja trećina lica poprima karakterističan konkavan profil. Međutim, postava zuba koja odgovara ovim klasama može se javiti i bez odstupanja u odnosima između čeljusti. Stoga navedena klasifikacija uglavnom predstavlja varijacije u međusobnim odnosima zuba u okluziji, a ne prave anomalije koje je potrebno ispravljati.
Anomalije u vertikalnom odnosu čeljusti
Pri normalnom vertikalnom odnosu čeljusti, gornji sjekutići preklapaju donje u dužini od oko 3 milimetra. Zavisno o postavi prednjih i zadnjih zuba te horizontalnim odnosima gornjeg i donjeg zubnog luka, čeljusti mogu zatvaranjem usta u okluziji doći u vertikalne odnose koji se razlikuju od normalnog. Ako gornji sjekutići prekrivaju donje za iznos veći od 3 milimetra, javlja se anomalija nazvana duboki zagriz. Kod prilično izraženog dubokog zagriza gornji sjekutići mogu u potpunosti prekrivati donje, tako da oni umjesto u kontakt s gornjim sjekutićima dolaze u kontakt s nepcem. Dubina zagriza može biti i smanjena, pri čemu se smanjuje preklop gornjih preko donjih sjekutića. Ako tog preklopa nema, zubi se dodiruju svojim bridovima, a ta se pojava naziva bridni zagriz. U slučaju da pri zatvaranju usta jedna skupina zuba dođe u kontakt sa zubima iz suprotne čeljusti prije ostalih, nastaje anomalija nazvana otvoren zagriz. Pri zatvorenim ustima između preostalih zuba ostane prazan prostor, a odatle potiče i naziv anomalije. Otvoreni zagriz može biti prednji (pri čemu zadnji zubi dolaze u kontakt prije prednjih pa između prednjih zubi nastaje razmak) ili stražnji (pri čemu prednji zubi dolaze u kontakt, a između stražnjih ostaje razmak).
Funkcija zuba u statičkoj i dinamičkoj okluziji od izuzetne je važnosti za opšte zdravlje pacijenta.
Pravilna fiziološka restauracija okluzije predstavlja glavni izazov za svakog doktora dentalne medicine i tehničara. Čak i najmanji prekontakt, koji iznosi samo nekoliko mikrona, može izazvati disfukcije u pacijentovom mastikatornom sistemu. U restorativnoj dentalnoj medicini okluzalne proporcije stalno se mijenjaju. Stoga je esencijalno za dobrobit pacijenta razumjeti i pratiti funkciju zuba u statičkoj i dinamičkoj okluziji. Funkcijska okluzija važna je radi opšteg zdravlja pacijenta. Interdisciplinarna provjera simptoma i tretmana integralni je dio svakidašnje prakse. Stoga se provjera okluzije tokom tretmana snažno preporučuje.
Okluzija i potencijalni učinci okluzijskih interferenci na pacijente
Svaka restauracija, ekstrakcija, protetska naprava i ortodontski tretman mijenjaju statiku i dinamiku okluzije. Najmanja okluzijska interferenca velika samo par mikrona smetnja je za proprioceptore stomatognatog sistema. To može izazvati bruksizam (stiskanje ili struganje) što može rezultirati funkcijskim poremećajima kraniomandibularnog sistema. Posljedice su preopterećeni zubi, parodont, mišići i zglob. Važno je ne samo detektovati, već i izbjeći daljnje funkcijske poremećaje u kraniomandibularnom sistemu. Najmanja zapreka habitualnoj okluziji može izazvati značajne poremećaje pacijentu. Akutni funkcionalni poremećaj, kao što je stiskanje ili struganje zuba, dugoročno može postati hroničan. Pacijenti s novim ispunima, krunicama i mostovima ili koji su u ortodontskoj terapiji, koji se žale na tipične simptome (kraniomandibularni disfunkcijski sindrom), trebali bi proći specifično ispitivanje njihove okluzije. Prekontakti su često neugodni budući da su proprioceptori osjetljivi na pritisak. Pacijent će pokušati kompenzovati okluzijsku zapreku novom habitualnom pozicijom što ima posljedice za vezivna tkiva.
Pozicija za restauraciju okluzije
Pozicija mandibule esencijalna je za bilo koju vrstu okluzijske restauracije. Većina pacijenata liječena je u poziciji njihove habitualne pozicije mandibule što je ispravna pozicija za većinu pacijenata. Za pacijente s kompleksnijim restauracijama ili za pacijente koji pate od poremećaja u temporomandibularnom zglobu, esencijalna je nova fiziološka pozicija mandibule. U većini slučajeva centrična okluzija nova je terapeutska pozicija. Centrična relacija je pozicija mandibule u odnosu na maksilu s interartikularnim diskom na svom mjestu, kad se glave mandibularnih kondila nalaze u najvišem superiornom dijelu distalnog nagiba glenoidalne fossae (tj. mandibularni kondili su u njihovoj najvišoj i prednjoj poziciji). Za balansiranu okluziju u statičkoj poziciji pacijent bi trebao imati dovoljno ABC kontakata u svakom kvadrantu u interkuspidalnoj poziciji. U ovoj poziciji zubi nasuprotnih čeljusti postižu potpunu interkuspidaciju i u maksimalnom su međusobnom kontaktu.
Fiziološki uticaji početnih interferentnih kontakata
Za većinu pacijenata njihova habitualna pozicija mandibule u maksimalnoj okluziji preferirana je pozicija za okluzijsku restauraciju. Međutim, čak i mali prekontakt od samo 20 μ može trigerirati kompenzatornu reakciju postavljajući mandilu u novu fiziološku poziciju. Ovo je prirodna reakcija našeg biološkog sistema za izbjegavanje većih sila koje su fokusirane na samo jedno područje. Na primjer, ako jedete nešto i ugrizete zrno pijeska, automatski ćete pomaknuti svoju mandibulu u drugu poziciju da zaštitite svoje zube. Kontinuirano“zrno pijeska” (okluzijska zapreka) može trigerirati prekomjerne sile biološkom sistemu. U tom će slučaju pacijent dostići svoj maksimalni kapacitet za kompenzaciju. Simptomi bola mogu tada postati hronični.
Okluzalna restauracija
Da bi se rekonstruisalo fiziološku okluziju, nužno je napraviti ispravnu vizualnu identifikaciju kontaktnih tačka. Materijali za ispitivanje okluzije (artikulacijski papirići) sa učinkom progresivnog transfera boja mogu biti od pomoći u identificiranju okluzijskih sila u interkuspidalnoj habitualnoj poziciji. Područja s većim silama opterećenja mogu se identifikovati kao tamnije obojene oznake s većim kontrastom. Ove oznake vrlo vjerojatno indukuju početne kontakte. Područja s oznakama manjeg intenziteta boje indikuju kontakte s manjim okluzalnim silama ili područja bez kontakta. Nakon pažljivog ispitivanja, ove oznake izgledaju poput krofni. Centar kontaktne tačke ima svjetliju nijansu. Tamnije obojena vanjska područja kontaktnih tački nisu dijelovi kontakta. Samo je svjetlije obojen centar pravo područje kontakta. Za okluzalnu ekvilibraciju samo bi se ova područja trebala prilagođavati. Za balansiranu okluziju pacijent bi trebao imati dovoljno ABC kontakta u svakom kvadrantu. Okluzijske korekcije mogu biti aditivne ili substraktivne. Ako je potrebna modifikacija okluzijskih odnosa u pacijenta koji dugo vremena škripi zubima i na taj način ih brusi, to može biti izazovno budući da su takvi pacijenti već izgubili značajni dio svojih tvrdih zubnih tkiva. Za tretiranje takvih pacijenata indukovana je izrada udlage.
Rekonstrukcija fiziološke okluzije nužna je za kompleksno funkcionisanje čitavog stomatognatog sistema. Postoje različiti koncepti okluzije. Za bilježenje i analizu kompleksnih pokreta mandibule, postoji širok raspon dostupnih elektroničkih uređaja. Uprkos svim alatima, osnovno razumijevanje biomehaničkog dizajna okluzalne površine je esencijalno. Danas imamo širok izbor različitih okluzijskih indikatora za vizualizaciju ovih biomehaničkih struktura. Artikulacijoni papiri impregnirani mekim bojama, u kombinaciji s tankim okluzijskim filmovima za kontrolisanje okluzije, optimizovani su za vizualnu provjeru okluzijskih odnosa između maksile i mandibule
Izvori: mojstomatolog.com.hr i DT, dr. Peter Bausch
