Stomatolozi predstavljaju posebno rizičnu grupu za obolijevanje, ali i prenošenje bolesti izazvane SARS-CoV-2. Taj rizik se povezuje za specifičnu prirodu stomatoloških intervencija, koja uključuje komunikaciju licem-u-lice, korišćenje oštrih instumenata i veliku izloženost pljuvački, krvi i drugim oralnim tečnostima pacijenta. Infekcija sa oboljelog pacijenta na stomatologa se može prenijeti inhalacijom virusa prisutnog u vazduhu, tokom razgovora ili kašljanja na kratkoj udaljenosti od stomatologa (kapljično ili preko aerosola na konjuktive, nazalnu i oralnu sluzokožu stomatologa) ukoliko pacijent ne nosi zaštitnu masku, direktnim kontaktom sa krvlju ili oralnim tečnostima pacijenta i indirektno, preko kontaminiranih instrumenata/površina.
Mjere zaštite stomatologa
1. Stomatološki tim treba da sprovede sve standardne i dodatne mjere zaštite od infekcije i obavezno nosi LZO. Naime, svakog pacijenta treba posmatrati kao da je pozitivan na SARSCoV-2, zbog činjenice da pojedini pacijenti nemaju simptome ili mogu biti pred kraj inkubacionog perioda, kada su takođe zarazni.
2. U slučaju da se maska ošteti, navlaži, postane vidljivo prljava ili ukoliko disanje kroz masku postane otežano, masku treba ukloniti, odložiti je kao infektivni otpad i zamijeniti novom.
3. Obavezna higijena ruku se provodi sapunom i vodom ili sredstvom za dezinfekciju na bazi alkohola (60-95%). Higijensko pranje ruku tečnim sapunom i vodom vrši se:
a. prije početka rada (nakon oblačenja zaštitne odjeće);
b. poslije svakog odsustva s radnog mjesta;
c. svaki put kada su ruke, iz bilo kog razloga, prljave/kontaminirane;
d. prije direktnog kontakta s pacijentom i nakon toga;
e. prije rukovanja invazivnim predmetima za njegu pacijenta (bez obzira upotrebljavaju li se rukavice ili ne);
f. nakon kontakta s krvlju, tjelesnim tečnostima i izlučevinama, sluzokožom, oštećenom kožom ili zavojima s rana;
g. nakon kontakta s neživom okolinom (uključujući medicinske aparate) u neposrednoj blizini pacijenta;
h. nakon skidanja rukavica.
Rad sa pacijentom
1. Rad u stomatološkim ambulantama mora se obavljati poštujući standardne principe aseptičnog rada.
2. U stomatološkoj ambulanti dozvoljen je rad samo sa jednim pacijentom. Ako u ambulanti postoje dva ili više radnih mjesta, u istoj prostoriji neophodno je da udaljenost između istih bude minimalno 2,5m. Ukoliko to nije tehnički izvodljivo, neophodno je osigurati privremenu montažnu-demontažnu pregradu između radnih mjesta. U suprotnom, može se koristiti samo jedno radno mjesto.
3. Ukoliko se u toku dana planira rad sa više pacijenata, potrebno je da se osigura dovoljno vremena između dvije posjete da se sprovede adekvatno čišćenje, dekontaminacija, dezinfekcija i sterilizacija. Kapljice i sitne čestice mogu da se zadrže u vazduhu određeni period vremena prije nego što padnu na površinu. Vrata prostorije gdje se izvodi intervencija tokom rada treba da budu zatvorena.
4. Pripremiti na radnom stočiću/površini svu neophodnu opremu, instrumente i materijal za sprovođenje određene stomatološke intervencije, najbolje po redoslijedu korišćenja, kako bi se potreba za napuštanjem radnog mjesta i kontakt sa drugim površinama u ambulanti smanjili na najmanju moguću mjeru.
5. U toku rada obavezno je korišćenje kompresa za jednokratnu upotrebu.
6. Prije sprovođenja intervencije, pacijent ispira usta rastvorom 1% vodonik peroksida ili 0,2% povidon-jodida da bi se smanjio broj mikroorganizama u usnoj duplji. Kod pacijenata koji ne mogu isprati usta (npr. mala djeca, prisustvo poremećaja motorike) potrebno je površine usne duplje prebrisati gazom natopljenom u neko od ovih sredstava. Napomena: Još uvijek nema kliničkih studija koje dokazuju virucidni efekat bilo kog sredstva za ispiranje usta protiv SARS-CoV-2.
7. U radu se preporučuje upotreba koferdama, po mogućnosti da prekriva i nos pacijenta. Takođe se preporučuje da se pored sisaljke koristi i sauger, kako bi se smanjilo stvaranje kapljica i aerosola, te spriječila kontaminacija usljed povremenog mogućeg vraćanja sadržaja u sisaljku. Praktikovati rad sa „4 ruke“ koji podrazumijeva asistiranje stomatološke sestre/asistenta tokom rada.
8. Smanjiti koliko je moguće upotrebu instrumenata koji stvaraju aerosol, kao što su UZ instrumenti, visokoturažne bušilice sa vodenim hlađenjem i sprej voda-vazduh, budući da se prenošenje SARS-CoV-2 odvija preko čestica aerosola. Nasadni instrumenti koji posjeduju sistem za sprečavanje ulaska mikroorganizama obezbjeđuju dodatnu zaštitu protiv širenja infekcije.
9. Stomatološka oprema koja se koristi u ustima pacijenta, a ne može se sterilisati toplotom (npr. lampe za polimerizaciju) treba biti prekrivena neprobojnim presvlakama koje se mijenjaju nakon svakog pacijenta.
10. Dijelovi stomatološke jedinice koji su trajno vezani za stolicu, a ne koriste se direktno u ustima pacijenta (crijevo za sisaljku ili sauger, ručke reflektora i sl.) mogu biti kontaminirani i trebaju biti prekriveni neprobojnim presvlakama koje se mijenjaju nakon svakog pacijenta.
11. Intraoralno radiografisanje treba izbjegavati, jer često izaziva kašalj, nagon na povraćanje i stimuliše lučenje pljuvačke. Umjesto intraoralnih, preporučuju se ekstraoralne metode radiografisanja (OPT, CBCT).
12. Preporučuje se korišćenje resorptivnog konca, kako bi se smanjila potreba za kontrolnim pregledima.
13. Ako se naknadno utvrdi da je pacijent kojem je pružena usluga u ambulanti COVID-19 pozitivan, ambulanta je dužna da o tome obavijesti sve pacijente koji su liječeni nakon njega, kao i nadležnog epidemiologa.
14. Ukoliko je moguće, koristiti nepromočive prekrivače za površine u ambulanti, posebno one koje je teško očistiti (kompjuterska oprema i sl.) i mijenjati ih nakon svakog pacijenta.
15. Izbjegavati dodirivanje očiju, nosa i usta potencijalno kontaminiranim rukama
Komora doktora stomatologije Republike Srpske je u saradnji sa Medicinskim fakultetom Univerziteta u Istočnom Sarajevu i Medicinskim fakultetom Univerziteta u Banjoj Luci, a u dogovoru sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite, izradila “Vodič za sprovođenje stomatoloških intevencija za vrijeme trajanja pandemije COVID-19”. Ovaj vodič nije standard ili protokol već sadrži preporuke, kao i opise obaveznih sigurnosnih i zdravstvenih mjera. Ove preporuke su po svojoj prirodi savjetodavne i imaju za cilj da pomognu u pružanju stomatoloških usluga u bezbijednim uslovima. Prilikom obavljanja stomatološke djelatnosti, obavezno je pridržavati se standarda i propisa koji su izdati od strane Vlade Republike Srpske, Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske.
